LA RUNA ALFABETO
ᚦᚨ ᚧᚱᛞᚨ ᚨᚦᚠᚨᛔᛖᚴᛟ
La runa?
Runaj alfabetoj (nomataj ankaŭ futhark pro la nomoj de ties 6 unuaj literoj: ᚠᚢᚦᚮᚱᚴ) estis nelatinaj alfabetoj uzitaj inter la 3-a jarcento kaj 20-a jarcento de nordeuropaj ĝermanaj popoloj. Oni opinias, ke ili rezultas el mikso kaj influo de helenaj, latinaj, italikaj kaj "alpaj" literoj. Ili konjekteble estis elpensitaj en la du unuaj jarcentoj; la lasta regiono, kie ili estis plu uzitaj, estas Skandinavio.
La esperantisto Robin Rönnlund proponis sistemon por Esperanto, sed laŭ mi, ĝi ne estas estetike bela pro ties miksado de longbranĉaj kaj mallongbranĉaj runoj.
La reguloj
La alfabeto estas bazita de la longbranĉaj runoj, por doni al la alfabeto unuforman stilon. La literoj estas kunigitaj al paroj laŭ sona simileco. Ekz. voĉaj kaj senvoĉaj konsonantoj havas la saman literon, sed voĉaj ankaŭ havas punkton, kaj senvoĉaj ne. Aliaj literoj similas alie. Nombroj skribas laŭ la latina sistemo (1, 2, 3...). La skribsistemo estas kongrua kun la ISO-normo.
La runa alfabeto uzas la samajn literojn kiel en la latina:
| a | b | c | ĉ |
| ᚨ | ᛔ | ᛦ | ᛘ |
| d | e | f | g |
| ᚵ | ᛖ | ᚠ | ᚤ |
| ĝ | h | ĥ | i |
| ᚥ | ᚺ | ᚻ | ᛁ |
| j | ĵ | k | l |
| ᚾ | ᚬ | ᚢ | ᚦ |
| m | n | o | p |
| ᛗ | ᛞ | ᛟ | ᛒ |
| r | s | ŝ | t |
| ᚧ | ᛇ | ᛋ | ᚴ |
| u | ŭ | v | z |
| ᚱ | ᛝ | ᚡ | ᛢ |
Ankaŭ estas kromsignoj:
| . | , ; : | ? | ! |
| ᛫ | ᛫᛫ | ᚷ | ᛏ |
Oni uzas punkto post ᚷ kaj ᛏ. Oni ne uzas spacon post punkto, dupunkto, komo aŭ punktokomo. Por nomoj, oni uzas ᛬ antaŭ la komenco kaj post la fino (ekz. L. L. Zamenhof = ᛬ᚦ᛫ᚦ᛫ᛢᚨᛗᛖᛞᚺᛟᚠ᛬) kaj ᛭ por ĉitaĵo, aŭ alimaniera rimarkindaĵo (ekz. "Lernu Esperanton!" = ᛭ᚦᛖᚧᛞᚱ ᛬ᛖᛇᛒᛖᚧᚨᛞᚴᛟᛞ᛬ᛏ᛭).
Ekzemplo
ᚦᚨ ᚱᚧᛔᚧᚨᚴᛟ ᚢᚨᚾ ᚦᚨ ᚢᚨᛗᛒᚧᚨᚴᛟ
ᚤᚨᛇᚴᚨᛗᚨ ᚱᚧᛔᛟᚧᚨᚴᛟ᛫᛫
ᛖᛞ ᛗᚨᛞᛁᛖᚧ ᚨᚠᚨᛔᚦᚨ᛫᛫
ᛁᛞᚡᛁᚴᛁᛇ ᚢᚨᛗᛒᛟᚧᚨᚴᛟᛞ
ᚨᚦ ᛔᛟᛞᚨᚾ ᛗᚨᛞᚥᚧᛖᛇᚴᚨᚬᛟᚾ᛫
ᛇᚱᚧ ᚴᚱᚧᚢᚨᛞ ᚴᚨᛒᛁᛇᛖᚴᛟᛞ
ᛗᛖᚴᛁᚥᛁᛇ ᚦᚨ ᛗᚨᛞᚥᚨᚧᛟ᛫
ᛞᚱᚧ ᛬ᚵᛁᛟ᛬ ᛇᛦᛁᚨᛇ ᚢᛁᛟᛗ
ᛖᚦᚥᛟᚾᛁᛇ ᚦᚨ ᚵᚱ ᚠᚧᚨᚴᛟᚾᛏ᛫
ᚦᚨ ᛗᚨᛞᚥᛟ ᛖᛇᚴᛁᛇ ᛔᛟᛞᚨ
ᚢᚨᚾ ᚤᚧᚨᛞᚵᚨ ᚦᚨ ᚨᛒᛖᚴᛁᚴᛟ᛫᛫
ᛇᛖᚵ ᛁᚱ ᛁᚦᛁᛞ ᚥᛖᛞᛁᛇ᛫᛫
ᚵᚱᛗ ᛁᚦᛁ ᚥᛟᚾᛖ ᛗᚨᛞᚥᛁᛇ᛫
ᛘᛖ ᚦᚨ ᛒᛟᚧᚵ ᚵᛖ ᚦᚨ ᛘᚨᛗᛔᚧᛟ
ᛖᚢᚨᛝᚵᛁᛇ ᛁᚦᛁ ᛔᚧᚱᛟᛞ᛫
ᚱᚧᛔᚧᚨᚴᛟ ᚴᚱᚾ ᚠᛟᚧᚢᚱᚧᚨᛇ᛫᛫
ᚨᛗᛁᚢᛟ ᚥᛁᚨ ᛇᛖᚢᚡᚨᛇ᛫
ᛇᛖᚵ ᚾᛖᛞ ᚦᚨ ᛔᚧᚱᛟ ᛘᛖᛇᚨᛇ᛫᛫
ᚧᛖᚡᛖᛞᚨᛇ ᚴᚱᚾ ᚦᚨ ᚧᚨᚴᛟᚾ᛫᛫
ᚢᚨᚾ ᚵᛁᚧᚨᛇ ᚦᚨ ᚱᚧᛔᚨᛞᛟ᛫᛫
᛭ᛞᛁ ᚠᛁᛞᚱ ᚦᚨ ᚧᛟᛇᚴᚨᚬᛟᛞ᛫
᛭ᛞᛖ᛭᛫᛫ᚵᛁᚧᛁᛇ ᚦᚨ ᚨᚦᛁᚨ᛫᛫
ᚡᛁ ᛗᛟᚧᚤᚨᛝ ᚨᚦ ᛗᛁ ᚡᛖᛞᚱ᛫᛫
ᚡᛁ ᚴᛁᛖ ᚾᚨ ᛞᛖ ᚴᚧᛟᚡᛟᛇ
ᚠᛖᛇᚴᛖᛞᛟᛞ ᚴᚱᚴᛖ ᚧᛖᚥᚨᛞ᛫᛫
ᛇᛖᚵ ᚥᛖᛞᚨᛇ ᛗᛁᛞ ᛞᛖᛞᛁᛟ᛫᛫
ᛇᛖᛞᚴᛁᛗᛖ ᛗᛁ ᛗᚨᛞᚥᚨᚵᚨᛇ᛫
ᚨᚵᛁᚨᛝ᛫᛫ ᚠᛟᚧ ᛒᚦᛖᛢᚱᚧᛟᛞ᛫᛫
ᛇᛖ ᚴᛁᛗᛟ ᚥᛁᛞ ᛗᚨᚦᚺᛖᚦᛒᚨᛇᛏ᛭᛫
ᛖᚦ ᛬ᛖᚦᛖᚢᚴᛁᚴᚨᚾ ᚠᚨᛔᛖᚦᛟᚾ᛬
ᚵᛖ ᛬ᚾᛖᚨᛞ ᚵᛖ ᚦᚨ ᚠᛟᛞᚴᚨᛁᛞᛖ᛬